Dünya onilliklərdir istiləşir, lakin son vaxtlar qəfil və fövqəladə temperatur artımı iqlim sistemini heç vaxt olmadığı qədər naməlum bir nöqtəyə sürüklədi.
Elchi.az xəbər verir ki, alimlər hələ də bu qeyri-adi istiləşmənin səbəbini anlamağa çalışırlar.
Son iki il ərzində temperatur qeydləri davamlı və təəccüblü şəkildə artıb ki, bu da elmi proqnozların sərhədlərini aşır. Alimlər razılaşırlar ki, uzunmüddətli qlobal istiləşmə əsasən qalıq yanacaqların yanmasından qaynaqlanır. Bundan əlavə, təbii iqlim dəyişkənliyi də illik temperatur dalğalanmalarına səbəb ola bilər.
Bununla belə, bu son fövqəladə temperatur artımına nəyin töhfə verə biləcəyi ilə bağlı hələ də mübahisələr var. Mütəxəssislər bulud strukturlarının dəyişməsi, havanın çirklənməsi və Yerin karbon saxlama qabiliyyəti kimi amillərin təsirli ola biləcəyini düşünürlər. Bununla belə, daha dəqiq nəticəyə gəlmək üçün bir-iki il lazım ola biləcəyi bildirilir.
NASA Goddard Kosmik Tədqiqatlar İnstitutunun direktoru Gavin Schmidt, keçən noyabr ayında verdiyi açıqlamada, “2023-cü ildəki istiləşmə bütün digər illərdən xeyli irəlidə idi və 2024-cü il də oxşar şəkildə davam edir” dedi. “Kaş ki səbəbini biləydim, amma bilmirəm” dedi. “Biz hələ də bunun nə demək olduğunu və iqlim sisteminin fəaliyyətində dəyişiklik olub-olmadığını qiymətləndiririk.”
Naməlum sulara səyahət
Belə yüksək temperaturlar 2023-cü ili, sonra isə 2024-cü ili tarixin ən isti illəri etdi. İngiltərənin Reading Universitetinin iqlimşünası Riçard Allan AFP-yə verdiyi açıqlamada “Son iki ildə rekord qlobal temperatur artımı planeti naməlum nöqtəyə daşıdı” dedi.
Qalıq yanacaqların yanması nəticəsində atmosferə buraxılan karbon qazı kimi istixana qazları Yer səthinin yaxınlığında istiliyi saxlayır. Qalıq yanacaq emissiyaları 2023-cü ildə rekord səviyyəyə çatsa da, dəniz səthi və havanın temperaturu da davamlı olaraq artdı. Lakin 2023-cü ilin iyunundan 2024-cü ilin sentyabrına qədər qlobal temperatur əvvəllər heç vaxt görülməmiş səviyyəyə çatdı. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının məlumatına görə, bu artım bəzən çox böyük fərqlərlə rekordları qırıb.
Bunu izah etmək çətindir
Alimlər deyirlər ki, iqlim dəyişkənliyi bu vəziyyəti qismən izah edə bilər. 2023-cü il Yerin soyumasına və həddindən artıq istiliyi okeanların dərinliklərinə itələməsinə səbəb olan nadir üç illik La Nina hadisəsindən sonra gəlir. Bununla belə, 2023-cü ilin ortalarında bunu əvəz edən El Nino hadisəsi qlobal miqyasda temperaturu artırdı. Buna baxmayaraq, yanvarda El Nino zirvəsinə çatdıqdan sonra da temperatur yüksək olaraq qaldı. Noyabr hələ də tarixdə ikinci ən isti ay kimi qeyd olunur.
Yeni nəzəriyyələr və narahatlıqlar
Bəzi alimlər düşünürlər ki, 2020-ci ildə daha təmiz dəniz yanacaqlarına keçid buludların günəş işığını əks etdirmə qabiliyyətini azaltmaqla istiləşməni sürətləndirmiş ola bilər. Digər bir nəzəriyyə isə aşağı səviyyəli buludların azalmasının Yer səthinə daha çox istiliyin çatmasına səbəb olmasıdır.
Bununla belə, alimlər bildirirlər ki, mövcud məlumatlarla vəziyyət haqqında tam təsəvvür əldə etmək çətindir. Bu, daha dərin, transformasiya xarakterli dəyişikliklərin nəzərdən qaçma ehtimalını artırır. Potsdam İqlimə Təsir Tədqiqat İnstitutundan Yohan Rockstrom okeanların sürətlə istiləşdiyini və bunun tam izah edilə bilməyəcəyini bildirdi. “Bu, planetin dayanıqlığını itirməyə başladığının ilk əlaməti ola bilərmi” dedi Rockstrom. “Biz bunu istisna edə bilmərik” dedi.
Yeganə
