A&A: Yerdəki suyun mənşəyi ilə bağlı yeni nəzəriyyə irəli sürülüb.
Elchi.az xəbər verir ki, beynəlxalq astronomlar qrupu suyun ilk dəfə Yer kürəsində necə göründüyü ilə bağlı yeni fərziyyə təqdim edib. Suyun kometlər və ya asteroidlər tərəfindən çatdırıldığını irəli sürən əvvəlki nəzəriyyələrdən fərqli olaraq, yeni yanaşma erkən günəş sistemində buzlu asteroidlərin təbii buxarlanması prosesinə işarə edir. Əsər Astronomy & Astrophysics (A&A) jurnalında dərc olunub.
Yerdəki suyun mənşəyi problemi astrofizikanın əsas sirlərindən biri olaraq qalır. Əvvəllər suyun ya vulkanik fəaliyyət nəticəsində meydana çıxa biləcəyinə, ya da kometlər və asteroidlərin gətirdiyinə inanılırdı. Bununla belə, suyun izotop tərkibinin təhlili göstərdi ki, Yerdəki suyun xüsusiyyətləri kometa buzlarına nisbətən karbonlu asteroidlərin xüsusiyyətlərinə daha yaxındır.
Bu kəşf alimləri bu cür asteroidləri Yer kürəsinə çatdıra biləcək mexanizmləri axtarmağa vadar etdi. Nəzəriyyələrə günəş sistemindəki cisimlər arasında qravitasiya təsirləri daxildir ki, bu da su tərkibli cisimləri sistemin daxili bölgələrinə ataraq toqquşmalara səbəb olur. Bununla belə, yeni bir fərziyyə daha sadə mexanizm təklif edir.
Onun sözlərinə görə, protoplanetar diskdə buz kimi asteroidlər – gənc Günəşi əhatə edən kütləvi qaz və toz buludları əmələ gəlib. Bu disk dağıldıqdan sonra asteroidlərin üzərindəki buz buxarlanmağa başladı və Günəş ətrafındakı boşluğu dolduran nəhəng bir su buxarı diski əmələ gətirdi. Bu buxar daha sonra içəriyə doğru yayılaraq Yer, Mars, Venera və Merkuri kimi gənc planetləri “bürüyür”. Yer planetlərinin “suvarmasının” əsas mərhələsi Günəşin yaranmasından təqribən 20-30 milyon il sonra, onun parlaqlığı kəskin şəkildə artaraq buzlu cisimlərin buxarlanmasını sürətləndirdikdə baş verib.
Yer atmosferində bir dəfə su buxarı qatılaşaraq okeanları, çayları və buzlaqları əmələ gətirir. Üstəlik, bu mexanizm həm də Yerin mantiyasında suyun, eləcə də keçmişdə Marsda və Ayda mövcud olan suyun mövcudluğunu izah edir. Bu fərziyyə Kuiper qurşağına bənzər kəmərlərə malik ekzoplanet sistemlərinin son müşahidələrinə əsaslanır. Çilidəki ALMA radio teleskopu bu kəmərlərdə dəm qazının buxarlanmasını təsbit etdi və belə bir prosesin erkən günəş sistemində su ilə də baş verə biləcəyini təsdiq edib.
Əlavə sübutlar su buxarının mənbəyi ola biləcək asteroidləri tədqiq edən Hayabusa 2 və OSIRIS-REx missiyaları tərəfindən təqdim edildi. Onlar bu asteroidlərdə su ilə qarşılıqlı əlaqədə olduqda əmələ gələn minerallar tapdılar ki, bu da onların orijinal buzlu təbiətini təsdiqləyir.
Alimlər indi ALMA-dan gənc ekzoplanetar sistemlərdə su buxarının axtarışı üçün istifadə etməyi planlaşdırırlar. Belə strukturlar aşkar edilərsə, bu, yeni nəzəriyyə üçün güclü dəlil olacaqdır.
Şayəstə Hüseynova
