“Vaxtiylə mənim yaratdığım Ali Attestasiya Komissiyası, mənim təhsilə gətirdiyim test üsulu, bu gün xalqın, millətin ziyanına işləyir. Bu, məni çox ağrıdır”.
Cebhe.info xəbər verir ki, bu sözləri Talk TV-yə Azərbaycanda təhsil sisteminin mövcud durumunu dəyərləndirən sabiq təhsil naziri, professor Firudin Cəlilov deyib. TQDK-nın ləğv edilməsinə, eyni zamanda test üsulunun da ləğv ediləcəyi ilə bağlı gəzən fikirlərə münasibət bildirən sabiq nazir qeyd edib ki, rəhbərlikdə təmsil olunanlar sistemi yalnış yönləndirirlər:
“Yəni buna analoji bir örnək çəkim. Məsələn, biri bıçaq hazırlayır və o məqsədlə hazırlayır ki, bu, bir alətdir, cərrah götürüb xəstələri müalicə edəcək, qəssab ət kəsəcək, çörəkçi çörək doğrayacaq. indi bir başqası həmin bıçağı götürüb cinayət törədirsə, bu, bıçaq düzəldənin günahı deyil. Bu test imtahanları da belədir. Çünki onu mən gətirmişəm, mənim ideyamdır. Tək test yox, deyək ki, Ali Attestasiya Komissiyasını da mən yaratmışam. Mən yaratmışam deyəndə ki, bu tarixi olan şeydir, sənədlər var, fakt var. Mən baş nazirin müavini işləyəndə bu sahələrə baxırdım, humanitar sahələrə. Uzun bir kabinetim vardı, ora Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasına çevrilmişdi. Sonra “Təhsil haqqında” qanunu hazırlayan komissiyanın otağına çevrildi. Yəni bunlar hamısı mənim nəzarətim altında olub, mənim ideyam olaraq, mən rəhbərlik etmişəm, yaranıb. Amma bu gün o yaratdığım şeylərin çoxu millətin xalqın əleyhinə işləyir. Bu, məni bir az ağrıdır. Sizin sual mənə daha yaxındır və bir az da mənimçün həssas bir mövzudur. Deyək ki, o, Ali Attestasiya Komissiyasını yaradanda məqsədimiz o idi ki, bir müddət işləsin, Elmi Şuraları formalaşdırsın və öz yükünü aşağılara versin. Şuraların məsuliyyəti artsın, diplomu onlar versin, elmi dərəcələri onlar təsdiq eləsin. Bu sadəcə bir koordinasiyaya, yəni ki, bir quruma çevrilsin. Amma nə oldusa, əksinə oldu, ora elə adamlar qoydular ki, get-gedə onu bir canavara çevirdi. İndi Ali Attestasiya Komissiyası gənclərin elm dalınca getməyinin qarşısında böyük bir maneəyə çevrilib. Görürsünüz, mən yaratmışam, amma bu gün millətin ziyanına işləyir. Mənim vəziyyətimi təsəvvür edin”.
Test imtahanlarını Azərbaycan təhsil sisteminə gətirmə səbəblərini açıqlayan Firudin Cəlilov bildirib ki, məqsəd təhsildə ədalət prinspilərinə nail olmaq idi:
“Test imtahanını biz niyə gətirdik? Mən universitetin müəllimi olmuşam, 20 il o test üsulundan əvvəlki qəbul imtahanlarını görmüşəm. Mənə həmişə savadlı müəllim kimi o biri universitetlərə də aparırdılar. Biz o zaman nə edirdik? Bir ziyalının uşağı imtahan verir məsəl üçün, 3-lük danışır, 4 verirdik, 4-lük danışır 5 verirdik ki, getsin, bu, filan müəllimin oğlu, filan müəllimin qızıdır, bəli, bunu edirdik, etiraf edim, mən də etmişəm. Amma bir vaxt gəldi çatdı ki,artıq siyahılar tutulurdu ki, bunlar girməlidir, bunlar qıraqda qalmalıdır. O, qıraqda qalanlar kasıb uşaqlar idi, onun qarşısını almaq üçün test imtahanları gətirdim ki, qoy, ədalət prinsipi işləsin. Savadlı girsin, savadlı olmayan getsin özünə ayrı sənəd seçsin. Yəni, testin bir nömrəli məqsədi odur ki, ədalət prinsipini bərpa edir. Kasıb uşaqları, savadlı uşaqlar qıraqda qalmır. Necə edirsən et, o, mütləq girə bilir, qapı onun üçün açılır. Bu yaxşıdır, amma testin axı ziyanlı tərəfləri də var. Mən bunu gətirəndə fikirləşirdim ziyanlı tərəfi nədir? Deməli, yuxarı siniflərdə artıq valideynlər müəyyənləşdirir ki, bu, artıq hansı ixtisasa gedəcək, ancaq o sahəyə aid müəllim tutur. Müəllim də bunu hazırlaşdırır, deməli, uşaq digər dərslərdən yayınır, o biri fənlərə fikir vermir və getdikcə cırlaşma gedir. Bu cür imtahana hazırlaşma prosesi əzbərçiliyə aparır, sərbəst düşünmə, yaradıcılıq qabiliyyəti get-gedə sıxılır. Buna görə də testi gətirəndə mən fikirləşirdim bu mənfi tərəflərini, qabaqlayıcı planlar da var idi, lakin həmin birinci ili biz çatdıra bilmədik. Vurğunu gətirib qoyduq ora, Vurğun da insafən yaxşı işlədi, prinsipial adam idi, gecə-gündüz işləyirdi. Amma vaxt çatmırdı”.
Firudin Cəlilov bildirib ki, hazırda test üsulu şagirdlərin təhsil səviyyəsini, dünyagörüşünü məhdud çərçivəyə salır. Sabiq nazir belə bir problemin olacağını hələ test üsulunun tətbiqi zamanı bildiklərini, qarşısını almaq üçün tədbirlər planladıqlarını, lakin həyata keçirməyə zamanlarının çatmadığını deyib:
“Biz fikirləşirdik ki, növbəti ildə iki mərhələ olsun. Yəni orta məktəbdə buraxılış imtahanı instituta qəbul imtahanına salınsın. Amma qəbul imtahanı əvəzinə də yerləşdirmə testi olsun. Yəni abituriyent hansı ixtisasdan yaxşı qiymətlər alıbsa, ona uyğun yerə verilsin, orda yerləşdirilsin. Həm də buraxılış imtahanını testlə verdiyi üçün o biri fənləri də oxumaq məcburiyyətindədir. Onu edə bilmədik, çünki hakimiyyət dəyişdi, insanlar dəyişdi və hətta o test imtahanlarının, qəbul komissiyasının ilk əsasnaməsini hazırlayanda, mən ora Elmi Şura yaratmışdım. Yəni tanınmış pedaqoqlardan, alimlərdən, müəllimlərdən ibarət bir şura vardı ki, o şuranın nəzarəti altında işləyəcəydi. Lakin məni ki, ordan götürüb vəzifədən atdılar Təhsil Nazirliyinə, mən artıq üzülüşdüm, məndən çıxdı onun məsuliyyəti. Qarışmadım o işlərə. Elə ona görə də get-gedə o şuranı da ləğv etdilər. O bayaqkı bıçaq məsələsi, bunu millətin xeyrinə etmişdim, artıq başladı onun ziyanına işlənməyə. Bu mənada dəfələrlə mən demişəm ki, baxmayaraq ki, testi mən gətirmişəm, müəyyən dövrlərdə bunun əhəmiyyəti də olub, amma bu islah olunmalıdır. Ya da ümumiyyətlə, sistem oturandan sonra imtahan ləğv olunmalıdır. İmtahana nə ehtiyac var ki, oxumaq istəyir buyursun bir semestr, 2 semestr oxusun. Sonra görürlər ki, oxuya bilmir, o balı yığa bilmir, götürür papağını qoyur başına, gedir başqa sənəd axtarır. Yəni universitetdə deyək bir fakultəyə 150 adam gedirsə, vacib deyil onun hamısı diplom alsın. 50-si ala bilir. 50-si ora qədər gələ bilir. Yəni oxumaq çətin olmalıdır, amma ora qədərki dövr asan olmalıdır. Bu sistem dünyada var. Çox təəssüf edirəm ki, mənim gətirdiyim Ali Təhsil Komissiyası millətin ziyanına işləyir. Bu gün test imtahanları da ziyana işləyir. Bu mənada suala qayıdıram ki, bu son islahat ki, müxtəlif qurumları birləşdiriblər, əslində biz testi gətirəndə onu da fikirləşirdik. Düşünürdük ki, TQDK ancaq tələbə qəbulu ilə məşğul olmamalıdır. Harda imtahan, seçim varsa, o qurum bunlara sifariş verir. Yəni bu qurum sifariş almalıdır, Təhsil Nazirliyinin işinə qarışmamalıdır. Təhsil Nazirliyi buna sifariş verməlidir,o da sifariş qəbul edən qurum olmalıdır. Görürsünüz, gəldi o yerə çatdı ki, artıq bunlar tələbəni də yerləşdirirlər, Gəncədə oxumaq istəyəni aparıb Lənkərana, Lənkəranda oxumaq istəyəni Naxçıvana salırlar. Əsl xeyirxah məqsədlə qurulan bu iş gəlib indi fəsadlar verir. Bilirsiniz burda məsələ necədir? Bu gün mövcud sistemdə çox böyük qüsurlar var. Deməli, nədən istifadə edirlər. Ali Attestasiya Komissiyasıdır, tələbə qəbuludur – bunlar heç kimə tabe deyillər, “Burda mənəm, Bağdadda kor xəlifə” prinsipi ilə işləyirlər. Adını da qoyurlar ki, biz birbaşa Prezidentə tabeyik. Bəyəm prezident gəlib tələbə qəbulu ilə məşğul olacaq ki, burda nə var, nə yaxşıdır, nə pisdir? Və yaxud, Ali Attestasiya Komissiyası kimə professor deyir? Sadəcə, məqsəd o idi ki, heç kim bunlara nəzarət edə bilməsin. Onlar mən yaratdıqlarımı da dağıtdılar. İndi heç olmasa, bir Direktorlar Şurası yaradıblar, görək onlar necə işləyəcəklər. Yəni bu son islahat bir az ziyanın yarısından geri qayıtmaq kimi bir işdir, indi işləsinlər görək necə olacaq”.