Namiq Babaxanov: “Bu cür iddiaları ciddi qəbul edə bilmərik”; Kövsər Tağıyev: “Quran sözlərindən belə mənalar çıxarmaq çox komik bir vəziyyət yaradır”
Quranda Azərbaycan adı keçməsi ilə bağlı daha bir iddia ortaya atılıb. Hazırda Misirdə yaşayan azərbaycanlı tədqiqatçı, Misir müftisinin köməkçisi işləmiş Seymur Nəsirov ATV-yə müsahibəsində bildirib ki, Quran-Kərimin Ğaşiyə surəsinin 16-cı ayəsində keçən söz Azərbaycanı nəzərdə tutur. Bu barədə iddianın müəllifi isə ərəb təfsirçi alimi İbn Aşurdur.
S.Nəsirovun sözlərinə görə, İbn Aşur “Təhrir və Tənvir” kitabında müqəddəs “Qurani-Kərim”də cənnətdən bəhs olunarkən Azərbaycan xalçasına eyham vurulur. Belə ki, İbn Aşur surədə cənnətin Azərbaycan xalçaları ilə döşəndiyi haqda məlumat verildiyini sübut edir.
Seymur Nəsirovun sözlərinə görə, müəllif Ğaşiyə surəsinin 16-cı ayəsini şərh edərkən yazır ki, burada işlənən “zərabiy” “zərbiyə” kəlməsinin cəmi olaraq, boyanmış, yumşaq yundan toxunmuş kilim və ya xalçadır. Xalçanı varlı və maddi imkanı yüksək olan insanların bəzək və üzərində oturmaq üçün yerə sərdiklərini yazan İbn Aşur “Zərbiyə” kəlməsinin ərəb dilinə xas inversiya olunmuş formada Buxara ölkələrindən olan Azərbaycana işarə edildiyi qənaətindədir. Seymur Nəsirov, “Zərbiyyə” kəlməsinin kar “z” samiti ilə işlənən “Əzribiyyə”yə işarə olduğunu yazan alimin “a” hərfinin silinməsinin tələffüzü asanlaşdırmaq üçün ərəb dilində geniş yayılmış fonetik praktika olduğuna diqqət çəkir. Alimin sözlərinə görə, ərəb dilinin fonetik quruluşu və qrammatikası baxımdan güclü dəlillər gətirən İbn Aşurun bu təfsiri ilə hamı hesablaşır. Digər tərəfdən, həqiqətən, Azərbaycanın qədim xalçaçılıq sənətinin dünyada şöhrət qazandığını və bu ənənələrin günümüzə qədər gəlib çıxdığını nəzərə alsaq, burada güclü əsasın olduğunu görmək olar.
S.Nəsirovun fikrincə, hədislərdə daha bir Azərbaycan sözünün işlənməsi Qurandakı bir ayənin izahı ilə bağlıdır: “Qurani-Kərim”də bir ayə var ki, siz onu oxusanız Allah sizə Savalan dağının üzərinə düşən hər bir damla qar qədər ədədi savab verəcək. Səhabələr soruşur ki, ya Rəsulallah, Savalan dağı hardadır? O da “Savalan dağı Azərbaycan tərəfindədir”, deyir. “O tərəflərdədir”. Azərbaycan adını Peyğəmbər sələvatullah zikr edir”.
Qeyd edək ki, bu iddia Azərbaycanda böyük maraqla qarşılanıb. Ancaq bu iddiaya mütəxəssislərin münasibəti birmənalı deyil. Doğrudur, bir sıra hədis və ayələrdə Azərbaycan ərazilərinə işarə var. Amma ilahiyyatçılara görə, Qurandan bu barədə məna çıxarmaq çatındır. İlahiyyatçı Namiq Babaxanov deyir ki, indi Azərbaycanda din mövzularda şərhlər o qədər geniş yayılıb ki, bəzən Quranın özü ilə zidd olan fikirlər tirajlanır, lakin həqiqi dini göstərişlər kənarda qalır: “Əlbəttə sevindirici haldır ki, insanlar Qurana müraciət edir və ondan arxa-dayaq tapmağa çalışır. Amma Quranda olmayan şeylərin də müqəddəs kitaba aid edilməsi doğru deyil. Konkret bu mövzuya gəlincə, bu günə qədər belə bir iddia olmayıb və Quran mütəxəssislərinin, təfsirçilərin belə bir iddiası ilə tanış deyiləm. Təbii ki, məşhur və nüfuzlu alimlərdən söhbət gedir.
Quran müqəddəs kitabımızdır və yer üzündə dəyişikliyə məruz qalmayan yeganə səmavi kitabdır. Qurandan hökmlər çıxarmaq üçün müvafiq elmləri dərindən bilmək lazımdır. Quranın açıq-aşkar bəyan edilən ayələrindən əlavə təfsirə ehtiyacı olan ayələri də var. Bu cür ayələri ya özündən sonrakı ayələr, bu olmadıqda isə Peyğəmbər (s.ə.s), imamlar (ə) və digər mötəbər din alimləri tərəfindən, yaxud da Quran mövzusunda dərin biliyə sahib olan insanlar vasitəsi ilə açıqlana bilər. Bütün bu söylədiyim mənbələrin heç birində bu barədə işarə yoxdur. Ona görə bu cür iddiaları ciddi qəbul edə bilmərik. Quranda kimin və ya nəyin haqqında işarə olub-olmaması məsələsi qədər önəmli olan Quranın buyruqlarına əməl etməkdir”.
N.Babaxan deyir ki, təfsirçilər bəzən bir ayənin və ya tarixi hadisəni bir neçə yerə işarə edirlər: “Məsələn, Əshabi Kəhf və ya Nuhun gəmisinin olduğu yer barədə, yəni ən mötəbər ərazi hara sayıla bilər kimi mövzularda təfsirçilərin ortaq rəyləri olur. Alimin iş odur ki, bütün versiyaları gözdən keçirib doğru qərar versin. Bəzən o versiyaların içərisində qeyri-dəqiq olanları da toplayırlar ki, alimin nə qədər əhatəli və dəqiq olduğu sübuta yetsin. Yəni alim bütün mümkün, ortada olan versiyaları qeyd edir ki, bildirsin ki, bütün ehtimallardan xəbərdardır. Ən sonda isə təbii ki, əsas versiyanı qeyd edərək sübuta yetirməyə çalışır. Yəni alimin qeyd etdiyi bütün versiyalar həqiqətə işarə deyil, əsas versiya mühümdür. Bir sıra hədislərdə Azərbaycana işarə haqda məlumatlıyam, ancaq Quranda Azərbaycanla bağlı işarələr haqda məlumatım yoxdur”.
Mərmərə Universitetində ilahiyyat üzrə təhsil alan Kövsər Tağıyev bildirir ki, bu kimi mövzular müsəlmanların Qurana baxışındakı ən əsas problemlərdən birinin nəticəsidir: ““Quranda hər şey var, bir ayənin əlli mənası var. Kristal kimi haradan baxsan fərqli bir rəngdə görünür”, kimi düşüncələr çoxdan ortaya çıxsa da, modern zamanda daha da populyarlaşıb. Quran sözlərindən belə mənalar çıxarmaq çox komik bir vəziyyət yaradır. Seyid Kərim Bakuvi də “Əshabur-ress” kəlməsini açıqlayarkən onların azərbaycanlılar olduğunu deyir. Ona görə “Ress” Araz çayıdır. Yəni Araz çayının ətrafında yaşayanlar”.
K.Tağıyevin fikrincə, Quranda gedən sözlərdən bu cür sözlər, tapıntılar çıxarmaq mümkündür: “Ancaq bu sadəcə Qurana xas bir şey deyil. Bu dilin bir xüsusiyyətidir. İstənilən bir kitabdan belə mənalar çıxarda bilərik. Xülasə, Quranın Peyğəmbər (s.ə.s) dönəmindəki nəsnəl (obyektiv, təsdiqlənə bilən, yoxlanıla bilən) anlamını və ona dair araşdırmaları bir tərəfə buraxıb, çox subyektiv və keyfi mənalar çıxartmağa yönələndə ortaya belə qeyri-elmi nəticələr çıxır. Quranın ilk qavrayanlar ondan hansı mənanı başa düşüblərsə, Quranın dediyi odur”.