Prezident Vladimir Putinin Türkiyəni Rusiyanın qaz təchizatı mərkəzinə çevirmək planı nəzəri cəhətdən Moskvaya yanacaq ixracını başqa mənbələrdən gizlətməyə imkan verə bilər, lakin bu, avropalıları onu almağa inandırmaq üçün kifayət etməyə bilər.
Səbəbi araşdırılan partlayışlardan sonra Rusiyanın Baltik dənizinin dibi ilə Avropaya gedən “Şimal axını” qaz kəməri sisteminə ziyan vurduqdan sonra Putin oktyabrda Türkiyədə qaz qovşağının yaradılmasını təklif edib. Putin təfərrüatlara varmadan qovşağın Türkiyədə nisbətən tez bir zamanda yaradıla biləcəyini söylədi və Avropadakı müştərilərin müqavilə imzalamağa hazır olacağını proqnozlaşdırdı.
Hələlik bununla bağlı heç bir ictimai öhdəlik olmayıb və analitiklər bunun həm investisiya, həm də vaxt aparacağını deyirlər.
“Avropa İttifaqı ölkələrinin yaxın gələcəkdə Rusiya qazından imtina etmək əzmini nəzərə alsaq, bu layihə Avropaya lazımdırmı?” Moskva Energetika və Maliyyə İnstitutundan Aleksey Qromov soruşur. Onun sözlərinə görə, Avropa İttifaqı daxilində qaz axınlarının konfiqurasiyasını dəyişdirmək mümkün olmayacaq, çünki əvvəllər qazın Şimal axını 1 vasitəsilə tədarük edildiyi Avropanın şimal-qərbindən nəzərdə tutulan qovşağına qoşula biləcək mövcud birləşmələr yoxdur.
Bununla belə, qaz və boru kəmərinin gücü mövcuddur. Rusiyanın Avropaya ixracı bu il 43,4% azalıb, “Türk axını” boru kəmərinin Türkiyəyə ötürmə qabiliyyəti isə illik 31,5 milyard kubmetrdən xeyli aşağıdır.
Rystad Energy-nin baş analitiki Zongyang Luo, zəruri bahalı yeni infrastrukturun qurulmasının ən azı üç-dörd il çəkəcəyini təxmin etdi. “Yeni qaz kəməri çəkmək mümkün olsa belə, bu qazı kim alacaq?”
“Qazprom”dakı mənbə bildirib ki, o, mərkəzin satışları asanlaşdıracağına inanır. “Bu, Rusiya qazı deyil, qovşağın qazı olacaq”, – mənbə bildirib.
Avropadakı ticarət mənbəsi bildirib ki, 2021-ci ildə Yaponiyanı keçərək dünyanın ən böyük mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) idxalçısı olan Çin artıq “Rusiya istehsalı” qeydi olmayan Rusiya LNG-ni yenidən satır. Onun sözlərinə görə, ola bilər ki, Cənubi və Şərqi Avropadakı alıcılar LNG-nin haradan gəldiyini vecinə almasınlar.
Avropanın neftdən fərqli olaraq Rusiya qazına embarqo qoymadığını qeyd edən S&P Global Ratings-in direktoru Aleksandr Qryaznov bildirib ki, Avropa vasitəçilər vasitəsilə Moskvadan almağa hazır ola bilər. “Avropa çətin ki, Rusiya Federasiyası ilə birbaşa müqavilələr bağlamaq istəsin və Türkiyədə spot bazarda pulsuz həcmlərin alınması siyasi baxımdan məqbul olacaq”, – deyə o əlavə edib ki, mərkəz yaratmaq üçün vaxt və pul lazımdır.
Moskvada yerləşən Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondundan Aleksey Qrivaç qeyd edib ki, qovşaq ticarət üçün imkanlar yaradır. “Əgər mərkəz işə düşsəydi, hər cür mübadilə əməliyyatları üçün böyük imkanlar olardı” dedi.
Putin və Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan son illərdə yaxın münasibətlər qurublar.Türkiyə bildirib ki, Azərbaycan təbii qazını Türkiyə sərhədinə çatdıran Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri (TANAP) ilə təklif olunan qovşağı da daxil edə bilər.
Ötən ay Türkiyə və Azərbaycan kəmərin ötürücülük qabiliyyətini indiki 16 milyard kubmetrdən iki dəfə artırmaq barədə razılığa gəliblər. Nə Qazprom, nə də SOCAR görüşün təfərrüatlarını açıqlamayıb, lakin bu ay Rusiya yeni qısamüddətli müqavilə çərçivəsində Azərbaycana 1 milyard kubmetr qaz tədarük etməyə razılaşıb.
Luo bildirib ki, bu saziş Avropaya daha çox qaz ixrac etmək üçün Rusiya ilə mümkün qaz mübadiləsi razılaşması ilə bağlı “bazarda bəzi narahatlıqlar yaradıb”.
Türkiyənin qaz qovşağı təklifi ilə Rusiya, mövcud Türk Axını boru kəmərinə iki kəmərin əlavə edilməsi ilə bağlı çoxdankı ideyasını yenidən nəzərdən keçirdi və illik gücünü iki dəfə artıraraq 63 milyard kubmetrə çatdırdı.
Qazprom-un məlumatına görə, bu, Rusiyanın 2020-ci ildə Avstriya, Bolqarıstan, Macarıstan, İtaliya, Serbiya, Sloveniya və Türkiyəyə müxtəlif marşrutlar üzrə satdığı ümumi həcmlərə tam uyğun gəlir.
Rusiya Avropaya boru kəməri qazını ilk növbədə Ukrayna vasitəsilə sutkada 40 milyon kubmetrdən çox həcmdə tədarük edir ki, bu da əvvəllər Avropa İttifaqına satdığı qazın yarısından azdır. O, həmçinin “Türk axını” vasitəsilə Şərqi Avropanın cənub hissəsini, o cümlədən Macarıstanı qazla təmin edir.
Mövcud “Türk axını” 3,2 milyard dollara başa gəlib, Baltik dənizi üzərindən heç vaxt işləməyən “Şimal axını 2” qaz kəməri isə “Qazprom” və onun Qərb tərəfdaşları arasında bölüşdürülmüş əlavə 11 milyard dollar tələb edirdi.
Nə Qazprom, nə də Kreml Türkiyə mərkəzi ideyası üçün xərclər smetasını təqdim etməyib. Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov bu həftə Reuters-in Azərbaycan qazının mərkəzdə necə istifadə oluna biləcəyi ilə bağlı sualına şərh verməkdən imtina edib.
Şayəstə