Qərb hökumətləri İsrailin Qəzza zolağında HƏMAS-a qarşı necə müharibə apardığına görə ona silah satışını dayandırmaq üçün artan təzyiqlərə məruz qalır.
Elchi.az “BBC News”a istinadən xəbər verir ki, ABŞ indiyə qədər İsrailə ən böyük silah tədarükçüsüdür və ona dünyanın ən texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş ordularından birini qurmağa kömək etmişdir.
Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun (SIPRI) məlumatına görə , 2019-2023-cü illər arasında İsrailin silah idxalının 69%-i ABŞ-ın payına düşüb.
ABŞ, müttəfiqinə qonşu ölkələr üzərində “keyfiyyətli hərbi üstünlük” adlandırdığı şeyi qoruyub saxlamağa imkan verən 10 illik müqavilə çərçivəsində İsrailə illik hərbi yardım olaraq 3,8 milyard dollar (3 milyard funt sterlinq) verir.
İsrail bu qrantları indiyə qədər hazırlanmış ən qabaqcıl hesab edilən gizli təyyarə olan F-35 Birgə Zərbə Qırıcılarının sifarişlərini maliyyələşdirmək üçün istifadə edib. İndiyədək 75 təyyarə sifariş edib və 30-dan çox təyyarəni təhvil alıb. ABŞ-dan başqa F-35 alan və döyüşdə istifadə edən ilk ölkə oldu.
Yardımın bir hissəsi – illik 500 milyon dollar – birgə hazırlanmış Dəmir Günbəz, Arrow və David’s Sling sistemləri də daxil olmaqla, raketdən müdafiə proqramlarını maliyyələşdirmək üçün ayrılır. İsrail müharibə zamanı Qəzzada Fələstin silahlı qruplarının, eləcə də Livan, Suriya və İraqda yerləşən İranın dəstəklədiyi digər silahlı qrupların raket, raket və dron hücumlarına qarşı özünü müdafiə etmək üçün onlara arxalanıb.
HƏMAS-ın 7 oktyabr hücumundan bir neçə gün sonra prezident Co Bayden ABŞ-ın İsrailə “əlavə hərbi yardım” etdiyini söylədi.
Müharibə başlayandan bəri ABŞ-ın İsrailə yalnız iki hərbi satışı təcili icazə aldıqdan sonra ictimaiyyətə açıqlandı – biri 106 milyon dollar dəyərində 14.000 tank patronu, digəri isə 155 mm-lik artilleriya mərmiləri hazırlamaq üçün 147 milyon dollarlıq komponent üçün.
Lakin ABŞ mediası bildirir ki, prezident Co Bayden administrasiyası da səssizcə İsrailə 100-dən çox hərbi satış həyata keçirib ki, bunların əksəriyyəti Konqresin rəsmi şəkildə xəbərdar edilməsini tələb edən dollar məbləğindən aşağı düşüb. Onların arasında minlərlə dəqiq idarə olunan sursat, kiçik diametrli bombalar, bunker busterləri və kiçik silahların olduğu deyilir.
Bununla belə, SIPRI-nin hesabatında deyilir ki, tədarüklərə baxmayaraq, 2023-cü ildə İsrailin ABŞ-dan silah idxalının ümumi həcmi 2022-ci illə demək olar ki, eyni olub.
Konqresə bildiriş tələb edəcək qədər böyük olan bir razılaşma, bu həftə haqqında xəbərlər çıxan 50-yə qədər F-15 döyüş təyyarəsinin 18 milyard dollarlıq satışıdır. Konqres hələlik sazişi təsdiq etməyib.
Təyyarənin sıfırdan hazırlanması lazım olsa və dərhal təhvil verilməsə də, konqresdəki bir çox nümayəndələri və tərəfdarları İsrailin Qəzzadakı hərəkətlərindən getdikcə daha çox narahat olan cənab Baydenin Demokratik Partiyası tərəfindən satışın qızğın müzakirələrə səbəb olacağı gözlənilir.
Senator Elizabet Uorren sövdələşməni əngəlləməyə hazır olduğunu bildirib və İsraili Qəzzanı “ayrıseçkilik etmədən bombardman etməkdə” günahlandırıb.
SIPRI-nin məlumatına görə, Almaniya İsrailə növbəti ən böyük silah ixracatçısıdır və 2019-2023-cü illər arasında idxalın 30%-ni təşkil edir.
Noyabrın əvvəlinə olan məlumata görə, Avropa dövlətinin keçən il İsrailə silah satışı 300 milyon avro (326 milyon dollar; 257 milyon dollar) dəyərində olub ki, bu da 2022-ci illə müqayisədə 10 dəfə artım deməkdir – bu ixrac lisenziyalarının əksəriyyəti 7 oktyabr hücumlarından sonra verilmişdir.
DPA xəbər agentliyinin məlumatına görə, satışın böyük hissəsini hava hücumundan müdafiə sistemləri və rabitə avadanlıqları üçün komponentlər təşkil edib.
Kansler Olaf Şolz bütün müharibə boyu İsrailin özünümüdafiə haqqının qatı tərəfdarı olub və son həftələrdə İsrailin Qəzzadakı hərəkətləri ilə bağlı tonu dəyişsə də və Almaniyada bəzi müzakirələr aparılsa da, silah satışı heç də belə görünmür.
İtaliya İsrailə üçüncü ən böyük silah ixracatçısıdır, lakin 2019-2023-cü illər arasında İsrail idxalının yalnız 0,9%-ni təşkil edib. Vertolyotların və dəniz artilleriyasının da daxil olduğu bildirilir.
İSTAT milli statistika bürosunun məlumatına görə, satışlar keçən il 13,7 milyon avro (14,8 milyon dollar; 11,7 milyon funt sterlinq) təşkil edib.
Hökumətin müharibə aparan və ya insan hüquqlarını pozduğu hesab edilən ölkələrə silah satışını qadağan edən qanuna görə onları əngəllədiyinə dair zəmanətinə baxmayaraq, oktyabr və dekabr ayları arasında təxminən 2,1 milyon avroluq ixrac təsdiq edildi.
Müdafiə naziri Guido Crosetto keçən ay parlamentə demişdi ki, İtaliya mövcud müqavilələri ayrı-ayrılıqda yoxladıqdan və “mülki şəxslərə qarşı istifadə edilə bilən materiallara aidiyyəti olmadığını” təmin etdikdən sonra onlara əməl edib.
Böyük Britaniya hökumətinə görə, Böyük Britaniyanın İsrailə silah ixracı “nisbətən kiçikdir” və 2022-ci ildə cəmi 42 milyon funt sterlinq (53 milyon dollar) təşkil edir.
Silah Ticarətinə Qarşı Kampaniya (CAAT) bildirir ki, 2008-ci ildən Böyük Britaniya İsrailə ümumilikdə 574 milyon funt sterlinq (727 milyon dollar) dəyərində silah ixracı üçün lisenziya verib.
Bunların çoxu İsraildə başa çatan ABŞ istehsalı olan döyüş təyyarələrində istifadə olunan komponentlər üçündür. Lakin Britaniya hökuməti hətta bu ixracatı dayandırmaq üçün getdikcə artan təzyiqlərə məruz qalır.
Baş nazir Rishi Sunak Böyük Britaniyanın “çox diqqətli ixrac lisenziyası rejiminə” malik olduğunu və İsrailin “beynəlxalq humanitar hüquqa uyğun hərəkət etməli” olduğunu söylədi. Böyük Britaniya hökuməti həmçinin 2024-cü ilin əvvəlindən İsrailin öz fəaliyyətlərində beynəlxalq hüququ pozması riski barədə məsləhət verəcək qiymətləndirmə hazırlayır.
Lakin yüksək səviyyəli hökumət mənbəsi BBC-yə bildirib ki, İsrailə silah embarqosu “baş verməyəcək”.
2022-ci ildə İsrailə silah satışı 21,3 milyon Kanada dolları (15,7 milyon dollar; 12,4 milyon funt sterlinq) dəyərində olan Kanada hökuməti yanvar ayında silahların müvafiq qaydada istifadə edilməsinə əmin olana qədər yeni çıxış icazələrinin təsdiqini dayandırdığını söylədi. Kanada qanunu ilə. Bununla belə, əvvəllər mövcud olan icazələr qüvvədə qaldı.
İsrail həm də regional münaqişə vəziyyətində öz qoşunları üçün təchizat hazırlamaq, habelə fövqəladə hallarda İsrailə silahlara sürətli çıxış imkanı vermək üçün 1984-cü ildə yaradılmış ABŞ-ın geniş silah anbarına ev sahibliyi edir.
Pentaqon Rusiyanın işğalından sonra Ukraynaya Müharibə Ehtiyatı Sursat Anbarı-İsraildən təxminən 300 000 155 mm-lik artilleriya mərmisi göndərib.
Anbarda yığılmış sursatların da Qəzza müharibəsi başlayandan İsrailə tədarük edildiyi bildirilir.
Nuranə Məmmədova