Rəsul Quliyev: “Lenin neft pullarını sosialist inqilablarına xərcləyərdi”
“Asılmamış portret”də rəsmi çizilənin də, fırçanı götürüb şəklini çəkənin də həyat hekayələrində müəyyən qədər oxşarlıq var. Hər ikisinin qismətinə mühacirətdə yaşamaq yazılıb. Portreti çəkilən öz vətəninə gəlməyi bacardı, inqilab edərək SSRİ-ni qurdu. Ancaq rəsmi çəkən isə 1996-ci ildən Amerikadadı. 2005-ci ildə Azərbaycana qayıtmaq istəyi baş tutmadı. Söhbət Dövlət Neft Şirkətinin vitse-prezidenti, baş nazirinin müavini, Milli Məclisin sədri olmuş Rəsul Quliyevdən gedir. O, Vladimir İliç Lenin haqda danışdı…
– Rəsul bəy, öncə Lenin portretini çəkin…
– Lenin dünyanın dəyişməsində adı hallanan 100 liderdən biridir. O, məqsədinə çatmaq üçün insanların meyidlərinin üstündən keçməyin ən böyük mənəviyyat və əxlaq olduğunu qəbul edən adamların cərgəsindədir. Lenin hakimiyyəti ələ keçirmək naminə terroru, kütləvi qırğını dəstəkləməyənləri öz komandasından uzaqlaşdıran, onları zəif iradəli adamlar adlandıran şəxsdi. Bir sözlə, Vladimir İliçdə o qədər ağlasığmaz neqativ keyfiyyətlər var ki, portretini çəkmək çox çətindi. Dante Aliqyerinin “İlahi komediya”sında cəhənnəmin illustrasiyası qismən Leninin rəsmini əks etdirir.
– Əgər rəssam olsaydınız, onun həyatından nələri silərdiniz?
– Mümkün olsaydı onun həyatından hər bir şeyi silib atardım. Xüsusilə 1902-ci ildən sonra onun təkidilə Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının qəbul etdiyi proqramı rədd eləyərdim. O, cəmiyyətlərin inkişafı üçün yeganə yolun proletariat diktaturasında görürdü. Demokratik inkişafı isə yaxınına buraxmırdı.
– Rəsul Quliyev neçə illərdi mühacirətdə yaşayır. 2005-ci ildə ölkəyə gəlmək planınız vardı, ancaq bu, alınmadı. Sevmədiyiniz Lenin isə iki dəfə mühacirət həyatı yaşayıb, başqa adla da olsa vətəninə gəlib fəaliyyət göstərib, sonda istəyinə çatıb…
– Lenin iki dəfədən çox mühacirətdə olub. Ancaq bu, sadəcə statistikadır, onun elə bir əhəmiyyəti yoxdur. Rusiya imperiyasında o dövrdə mövcud olan liberal diktaturadan istifadə edən Lenin bir neçə dəfə başqa adla Peterburqa gələ bilmişdi. Onun metodları ilə mən heç vaxt inqilab etmərəm. Hakimiyyətə gəlmək üçün Almaniya ilə ölüm-dirim müharibəsi aparan vətənini satdı, onların pulu ilə ölkəni daxildən qarışdırdı. Daha böyük torpaqları hədiyyə verərək sülh bağladı.
Hakimiyyətdə qalmaq üçün “qırmızı terror” elan etdi. Çarın ailəsini güllələtdirdi, Rusiya intiligensiyasını “qavno” adlandıraraq hamısını ölkədən qovdu. Bir sözlə, Leninsayağı inqilab arzusunda olanların hamısının – keçmişdə də, indi də, gələcəkdə də ancaq bir adı var: cinayətkar.
“Leninin portretini çəkmək çox çətindi. Dante Aliqyerinin “İlahi komediya”sında cəhənnəmin illustrasiyası qismən onun rəsmini əks etdirir” |
– Rəsul Quliyevin yerində Lenin olsaydı nə edərdi? “Narıncı inqilab”da “oktyabr inqilabı” kimi yekunlaşardı?
– Xoşbəxtlikdən Lenin heç vaxt Rəsul Quliyevin yerində olmayıb. O, hətta xaç ataları Marks və Plexanovun ideyalarını rədd edərək hakimiyyətə yiyələnməyin yeganə yolunu zorda, silah gücündə, qan tökməkdə görürdü. Mən isə rəhbər posta yalnız insanların azad seçimiylə gəlməyin tərəfdarı olmuşam. “Narıncı inqilab”ların heç birində qan tökmək nəzərdə tutulmur. Bu ideyanın bünövrəsi xalqın səslərini müdafiə etmək üzərində qurulub. O da kütləvi aksiyalardan keçir. İnsanlara qarşı silah işlədən diktatorların sonu nə ilə qurtardığının da sübuta ehtiyacı yoxdur.
– Yaxşı, bəs onda Leninin yerində Rəsul Quliyev olsaydı nə edərdi? Çarı necə yıxardı? Qansız-qadasız hakimiyyətə gəlmək mümkündü?
– Əslində indiki hökümət neftdən asılı olaraq özünün yıxılmaq ssenarisini də müəyyənləşdirib. Xalqa zidd olan hakimiyyətdən xilas yolları məlumdur. Kütləvi etirazlar və məqsədyönlü hərəkətlər hökuməti yerində oturda, bununla da demokratik seçkilərin keçirilməsinə nail olmaq mümkündü. Təəssüf ki, belə inkişaf Azərbaycanda baş vermədi. Ukraynada, Gürcüstanda, Maldovada oldu. Birincisi, azərbaycanlılar haqlarının pozulmasına, azad yaşamalarına qismən biganədir. İkincisi, xalqı arxasınca apara biləcək lider yoxdur. Üçüncüsü, neft pullarının yarısı camaatın vəziyyətinin yaxşılaşdırmağa, başqa sözlə, maaş şəkilində verməyə, tikintilərin sayını artırmaqla inşaat sistemində işçi yerlərinin açılmasına xərcləndiyi üçün ölkədə 2006-cı ildən durğunluqdur. 2008, 2010 və 2013-cü il illərdəki seçkilər faktiki Sovet ittifaqının durğunluq dövrünə bənzəyirdi. Yəni, nəticə öncədən bəlli idi. Silahlı, hərbi çevriliş Afrika ölkələrində ola bilər. Azərbaycanda bu mümkün deyil. Birincisi, polis silahlı qüvvələri faktiki müdafiə silahlı qüvvələrinə bərabərdir və bir-birlərinə alternativ pozisiyadadırlar. İkincisi, hər iki qurumun rəhbərləri ümumi korrupsiya, rüşvət sisteminin içindədirlər. Bizdə proqressiv dərrakəli, “xalqı uçuruma sürükləyirsən, çıx get” deyən hərbiçilər yoxdur. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda terror yolu ilə padşahı dəyişmək olub, hərbi çevrilişlə bu, baş verməyib. Neftin qiymətinin aşağı düşməsi ilə əlaqədar insanlar addım-addım xaotik çaxnaşmalara doğru gedirlər. Bu işi azərbaycanlılar bacarır və bu qaçılmazdır. O dövrdə camaatın dağıdıcı enerjisini ölkədə demokratik seçkilərin keçirilməsinə nail olmaq istiqamətdə yönəldə biləcək liderə ehtiyac yaranacaq. “Mən belə bir rolu üzərimə götürərəm” kimi bəyanatlar vermək niyyətində deyiləm. Ancaq hər halda kiçik də olsa köməyim dəyə bilər.
– Lenin 1905-07-ci il inqilabından sonra yazır: “Əzilmiş ordu daha yaxşı öyrənir”.
– Leninin belə bir fikrinə rast gəlməmişəm. Onun 1905-07-ci il inqilabında bolşeviklərin böyük nailiyyətlərindən danışan, “birinci başlayıb sonuncu qurtaranlar”ın onlar olduğunu, insanları terrora və partizan müharibələrinə öyrətməyin vacibliyindən bəhs edən tezislərini bilirəm. Ordu barədə söylədiklərindən xəbərsizəm. Ancaq o dövrdə bundan danışmağa da dəyməzdi. Çünki partiyanın içində ən tanınmayan və azsaylısı onlar idi. Mən “ordu əzilməmək üçün əvvəldən yaxşı öyrənməlidir” fikrinin tərəfdarıyam.
“Onun metodları ilə mən heç vaxt inqilab etmərəm” |
– Leninin fikrincə “Marksizm – ehkam deyil, fəaliyyət üçün rəhbərlikdir”.
– Bu fraza düzgündür. Ancaq marksizm sosialist ideyaları və bu sistemdə iqtisadi əlaqələrin nəzəriyyəsini göstərir. Fəaliyyət üçün rəhbərlik bütövlükdə leninizmin məhsuludur.
– Bu gün Lenin Azərbaycanda yaşasaydı, nəyə nail olardı?
– Bu gün Lenin Azərbaycanda yaşasaydı zindanlarda yarım milyon insan olardı; ən azı 50 min adamı güllələtdirmişdi. Hakimiyyətdə olsaydı azərbaycanlılar dilənçi kökündə yaşayar, neftdən gələn pulları 4-cü, ya 5-ci kominternin dünyada sosialist inqilabı etməsi üçün xərcləyərdi.
– İndi azərbaycanlılar yaxşı yaşayır? İqtisadiyyatın ancaq neftdən asılı olan ölkə, vətəndaşların bankların girovuna çevrilməsi, çıxış yolunu intiharda görənlər… Siyahını uzatmaq olar, problemlər xirtdəyəcəndi.
– Azərbaycanda insanların həyat səviyyəsi aşağıdı və getdikcə daha da ağırlaşır. Büdcəni neft pulları hesabına doldurmaq, total korrupsiya və rüşvət nə gürcüləri, nə də erməniləri vuracaq, bizə təsir edəcək. Banklardakı kreditlər vətəndaşları sıxsa da əhalinin vəziyyətinin ağırlaşmasında əsas rol oynamır. “Su boğaza çatanda” hökümət qorxusundan bankları müflis elan edib kreditləri silə bilər. Əsas qorxu manatın məzənnəsinin intensiv aşağı düşməsi və bu bazada inflyasiyanın həndəsi silsilə ilə artması olacaq.
Leninin isə məqsədinə çatmaq üçün xalqı bilərəkdən dilənçi vəziyyətində saxlamaq siyasəti tamamilə başqa məsələdir. O, ideyalı şəxsiyyətdir. Ölənə qədər insanların gələcəyinin yalnız qəbul etdiyi sosializmdən keçdiyinə inanırdı. Üstəlik, dünyada kommunizmin qələbəsi üçün ölkə əhalisinin bütün mərhumiyyətlərə dözmələrini normal hesab edirdi. Buna görə deyirəm ki, Lenin Azərbaycanda yaşasaydı neft pulları sosialist inqilablarına xərclənməli idi. Ümumiyyətlə, Vladimir İliç vəziyyətdən asılı olaraq fikirini və fəaliyyət istiqamətini tez-tez dəyişirdi. 1922-ci ildə 1900-1907-ci illərə qədər söylədiklərinin, yazdığı kitabların və məqalələrin azı 80 faizinin səfeh ideyalar olduğunu qeyd edirdi. Ancaq düşdüyü vəziyyətə uyğun qərarlar çıxartmaq səviyyəsi çox yüksək olan Leninin bu gün hansı addımlar ata biləcəyini praktiki cəhətdən söyləmək mümkün deyil.
– Lenin “Nə etməli?” adlı kitabında proletariatın uğurlu inqilabının ancaq inqilabi şüura sahibləndiyi zaman mümkün olacağını yazırdı…
– İnqilab ancaq ən inkişaf etmiş kapitalist ölkəsində baş verə biləcəyi teoriyasını irəli sürən Marksın ideyalarını qəbul edən Lenin 19-cu əsrin sonlarında proletariatların qələbə çala biləcəyini demişdi və Rusiyanı kapitalist ölkə adlandırmışdı. Ancaq Plexanov onunla görüşəndən sonra Çar hakimiyyətinin yarıfeodal olması ilə razılaşdı. “Nə etməli?” əsərində inqilabın baş verməsi üçün yollar göstərməyə çalışdı. Bu kitabında o, proletariatın inqilabi şüura malik olmadığını təsdiqləyir və iqtisadi tələbdən o tərəfə keçməyəcəyini kədərlə qeyd edirdi. Ancaq çıxış yolunun əsərində geniş izahını verir. Əsas işin məhdud, kütlənin avanqard ideyaları mənimsəmiş, dəmir intizamlı partiyanın iradəsinə tam tabe etməkdə görürdü. Yəni, yuxarının qəbul etdiyi qərarlar aşağılar üçün müzakirəsinə icazə verilməyən qanundur. Yerinə yetirmək hər bir partiya üzvünün vəzifəsidir. “Nə etməli?” əsərindəki tezisləri ölənə qədər Lenin təkrar edir və “qırmızı terror”la ideyalarının zirvəsinə çatır.
– Lenin özünə haqq qazandıraraq deyir: “Terror bütün dövrlərdə və bütün dövlətlərdə olub. Ancaq əsas məsələ bunun kimlərə qarşı tətbiq edilməsidi”.
– Lenin konkret olaraq çara və onun çinovliklərinə qarşı terroru rəsmi dəstəkləyən şəxsdir.
– Rəsul bəy, Lenin portreti 70 il bizim başımızın üzərində asılmağa layiq idi?
– Leninin portreti 1991-ci ilə qədər həmişə bizim, o cümlədən mənim başımın üzərində asılıb. İşlədiyim zavodda onun minimum 5 heykəli, kabinetimdə, sarayın qarşısında, 1991-ci ilin ortalarına qədər Ali Sovetin səhnəsində və ölkənin ən böyük meydanında monumenti dayanmışdı. Əgər başının üzərində onun şəklinin asılmasını istəmirdinsə, baş katib Brejnevin rəsmini vurmalıydın. Mən isə Leninə üstünlük verirdim.
Vladimir İliç haqda həqiqətlər 1988-ci ildən ortaya çıxmağa başladı. Xüsusilə General Volkaqonovun iki kitabı “Lenin” və “Stalin” əsərləri bir çox məsələlərə aydınlıq gətirdi və nə dərəcədə əzazil insan olduğu təsdiqləndi. 1988-ci ilə qədər onun müqqəddəs bir obrazı yaradılmışdı. Təəssüf ki, indinin özündə də Leninin portretini başının üzərində asmaq istəyən şəxslər var.