Arizona Universitetinin Ay və Planet Laboratoriyasının alimləri ilk dəfə Ayın ilkin tarixini təxminən dörd milyard il əvvəl təfərrüatı ilə yenidən qurmuşlar.
Elchi.az xəbər verir ki, “Nature Geoscience” jurnalında dərc edilən tədqiqatın nəticələri təxminən 60 il əvvəl astronavtlar tərəfindən Yerə gətirilən, tərkibində qeyri-adi dərəcədə yüksək titan olan bazalt Ay süxurlarının mənşəyinin sirrini açmağa kömək edir.
Ümumi qəbul edilmiş ssenariyə görə, Ay gənc Yerin “Theia” cırtdan planeti ilə toqquşması nəticəsində yaranıb. Orbitə atılan tullantılar tədricən birləşərək soyudu və bərkidi və planetin təbii peykini meydana gətirdi. Ay, ehtimal ki, ilk dəfə mantiya və qabığı meydana gətirən qlobal maqma okeanı ilə örtülmüşdür və səthin altında lava qalıqları titan və dəmirin sıx minerallarına – ilmenitlərə kristallaşmışdır.
Sonrakı minilliklər ərzində mineral təbəqə Ayın içərisinə daha dərindən batdı, mantiya ilə qarışdı, əridi və titanla zəngin lava axını ilə səthə qayıtdı. Nəzəri modellər proqnozlaşdırır ki, bu təbəqə əvvəlcə peykin yaxın tərəfinə miqrasiya edib, böyük bir cismin arxa yarımkürəyə təsirindən yaranıb, sonra isə lamelli plitələr şəbəkəsi kimi yerin dibinə batıb. Material batdıqdan sonra o, titanla zəngin mineraldan ibarət kəsişən xətti cisimlərin nümunəsini geridə qoyub.
Yeni araşdırmada planetoloqlar bu simulyasiyanın nəticələrini Gravity Recovery and Interior Laboratory kosmik missiyasının GRAIL A (Ebb) və GRAIL B (Flow) kosmik gəmilərinin məlumatları ilə müqayisə etdilər. Bu zondlar 2011-2012-ci illər arasında Ayın orbitində fırlandı və onun qravitasiya sahəsindəki kiçik dəyişiklikləri ölçdü. Bu anomaliyalar Ayın görünən tərəfindəki geniş qaranlıq ərazinin – Ay mariasının birində qeydə alınıb.
Cazibə xəritələri, mineralların əksəriyyəti batdıqdan sonra geridə qalan səthin altında bir ilmenit təbəqəsinin olması ilə uyğun gəlirdi. Xətti cazibə anomaliyaları görünən tərəfdə ən böyük və ən qədim təsir hövzələri tərəfindən kəsilir və bu, birincinin daha əvvəl formalaşması lazım olduğunu göstərir. İlmenit təbəqəsinin 4,3 milyard ildən çox əvvəl batdığı güman edilir.
Nuranə Məmmədova